Báo cáo mới từ những chuyên gia công nghệ hàng đầu cho thấy một tương lai tăm tối, nếu như con người không tỉnh táo trước AI.

Trong khi các bộ óc lỗi lạc trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo đang  tìm cách giúp não máy có thể suy nghĩ giống con người hơn, các nhà nghiên cứu tại Đại học Elon lại đặt ra câu hỏi ngược lại: AI sẽ thay đổi cách con người suy nghĩ như thế nào?

Câu trả lời đi kèm với một lời cảnh báo: Nhiều chuyên gia công nghệ lo ngại rằng AI sẽ làm thui chột những kỹ năng cốt lõi của con người, chẳng hạn như sự đồng cảm và tư duy sâu sắc.

"Tôi lo ngại, ít nhất là lúc này, rằng trong khi sẽ có một nhóm thiểu số tiếp tục hưởng lợi đáng kể từ các công cụ này, thì hầu hết mọi người sẽ tiếp tục giao quyền tự chủ, sự sáng tạo, khả năng ra quyết định và các kỹ năng quan trọng khác vào tay những AI vẫn còn nguyên sơ này", nhà tương lai học John Smart viết trong một bài luận dài gần 300 trang, có tựa đề "The Future of Being Human - Tương lai của Việc Làm người". 

Những lo ngại càng gây chú ý khi cuộc đua phát triển và ứng dụng AI tiếp tục diễn ra, thu hút những khoản đầu tư lớn và làm dấy lên lo ngại từ nhiều phía. Các tập đoàn công nghệ cho rằng AI sẽ thay đổi thói quen của con người - từ cách làm việc, giao tiếp cho tới kỹ năng tìm kiếm thông tin.

Thời gian gần đây, những công ty như Google, Microsoft hay Meta đang cố gắng phát triển “tác nhân AI” có thể làm một số việc thay con người. Tuy nhiên, những tiềm năng này đi kèm với rủi ro “phụ thuộc”.

Sự phát triển tràn lan của AI đã đặt ra nhiều câu hỏi hóc búa về cách con người thích nghi trong thời đại AI: liệu AI có lấy mất việc làm, hay tạo ra những thông tin sai lệch có sức lan tỏa mạnh mẽ. Báo cáo của Đại học Elon cũng đặt dấu hỏi về những lời hứa từ các gã khổng lồ công nghệ, rằng AI sẽ chủ yếu tự động hóa các công việc lặp đi lặp lại, tẻ nhạt, nhằm giúp con người có thêm thời gian tập trung vào các hoạt động sáng tạo và phức tạp hơn.  

Báo cáo công bố vào thứ Tư này cũng đồng quan điểm với một nghiên cứu được Microsoft và Đại học Carnegie Mellon công bố trong năm nay, cho thấy việc sử dụng các công cụ AI tạo sinh có thể tác động tiêu cực đến kỹ năng tư duy phản biện.

"Thay đổi mang tính cách mạng và căn bản"

Các nhà nghiên cứu tại Đại học Elon đã khảo sát 301 nhà lãnh đạo công nghệ, nhà phân tích và học giả, bao gồm Vint Cerf - một trong những “cha đẻ của Internet” và hiện là phó chủ tịch Google; Jonathan Grudin - giáo sư tại Trường Thông tin của Đại học Washington, cũng là cựu nhà nghiên cứu và quản lý dự án lâu năm tại Microsoft; Charlie Firestone - cựu phó chủ tịch điều hành của Viện Aspen; và Tracey Follows - nhà tương lai học công nghệ, CEO của Futuremade.

Hơn 60% số người được khảo sát cho rằng trong vòng 10 năm tới, AI sẽ thay đổi khả năng của con người theo cách “sâu sắc và có ý nghĩa”, thậm chí tạo ra những biến đổi “căn bản và mang tính cách mạng”. 

Một nửa số người được hỏi tin rằng AI sẽ mang lại cả tác động tích cực lẫn tiêu cực với mức độ tương đồng, trong khi 23% cho rằng những thay đổi này sẽ chủ yếu là tiêu cực. Chỉ 16% tin rằng AI sẽ chủ yếu mang lại chủ yếu tác động tích cực, những chuyên gia còn lại hoặc không chắc chắn, hoặc dự đoán sẽ có rất ít thay đổi.

Những người được khảo sát cũng dự đoán rằng đến năm 2035, AI sẽ gây ra những thay đổi “chủ yếu tiêu cực” đối với 12 đặc điểm của con người, bao gồm trí tuệ xã hội và cảm xúc, khả năng cũng như việc sẵn sàng suy nghĩ sâu sắc, sự đồng cảm, khả năng áp dụng phán đoán đạo đức và sức khỏe tinh thần.

Hành động trò chuyện với những cỗ máy vô tri đang được dần bình thường hóa - Hình minh họa.

Báo cáo cho rằng những khả năng này có thể suy giảm nếu con người ngày càng phụ thuộc vào AI trong nghiên cứu hay xây dựng mối quan hệ. Sự suy giảm của những kỹ năng quan trọng này có thể dẫn đến những hệ quả đáng lo ngại cho xã hội loài người, chẳng hạn như "gia tăng sự phân cực, mở rộng bất bình đẳng và làm giảm quyền tự chủ của con người".

Tuy nhiên, các tác giả của báo cáo kỳ vọng chỉ có ba lĩnh vực sẽ thay đổi theo hướng tích cực: sự tò mò và khả năng học hỏi, khả năng ra quyết định, tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề. 

Trong số các công cụ AI hiện có, những chương trình có thể tạo ra nội dung số hay giải quyết các vấn đề trong lập trình đã trở nên phổ biến. Nhiều chuyên gia cũng tin rằng, mặc dù AI có thể thay thế một số công việc của con người, nhưng nó cũng có thể tạo ra những ngành nghề chưa từng tồn tại.

Sự tiến hóa của AI

Cách các nhà lãnh đạo công nghệ dự đoán con người sẽ tích hợp AI vào cuộc sống hàng ngày vào năm 2035 cũng dấy lên những lo ngại.

Ông Vint Cerf cho rằng con người sẽ sớm phụ thuộc vào các tác nhân AI - những trợ lý kỹ thuật số có thể tự động thực hiện hàng loạt công việc, từ ghi chú trong cuộc họp đến đặt chỗ nhà hàng, đàm phán hợp đồng kinh doanh phức tạp hay thậm chí lập trình. 

Hiện nay, các công ty công nghệ đã bắt đầu triển khai những phiên bản tác nhân AI đầu tiên. Amazon tuyên bố trợ lý giọng nói Alexa được nâng cấp có thể đặt hàng tạp hóa, trong khi đó Meta cho phép doanh nghiệp tạo chatbot AI để trả lời câu hỏi của khách hàng trên các nền tảng mạng xã hội.

Các tập đoàn công nghệ hướng tới phát triển những hệ thống tác nhân AI đảm nhiệm được nhiều việc một lúc,
trong nỗ lực tạo ra Trí tuệ Nhân tạo Tổng quát (AGI) - Hình minh họa.

Những công cụ này có thể giúp con người tiết kiệm thời gian và công sức trong các công việc hàng ngày, đồng thời hỗ trợ các lĩnh vực như nghiên cứu y học. Tuy nhiên, Cerf cũng bày tỏ lo ngại về việc con người ngày càng phụ thuộc vào công nghệ, đặc biệt là những hệ thống có thể mắc lỗi hoặc đưa ra thông tin sai lệch.

"Bạn cũng có thể dự đoán được một số điểm mong manh trong hệ thống này. Ví dụ, chúng sẽ không thể hoạt động nếu không có điện, đúng không?", ông Cerf nói trong một cuộc phỏng vấn với CNN. "Sự phụ thuộc lớn vào công nghệ này sẽ rất tuyệt vời khi nó hoạt động trơn tru, nhưng khi nó gặp sự cố, hậu quả có thể rất nghiêm trọng".

Ông Cerf nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển các công cụ giúp phân biệt con người với bot AI trên môi trường trực tuyến, cũng như đảm bảo tính minh bạch trong hiệu quả của các hệ thống AI có tính tự động cao. Ông kêu gọi các công ty phát triển AI thiết lập “hồ sơ kiểm tra” (audit trails), nhằm truy vết và hiểu rõ khi nào và tại sao các hệ thống AI mắc lỗi.

Tracey Follows, CEO của Futuremade, nói với CNN rằng sự tương tác của con người với AI sẽ không còn bị giới hạn trong các màn hình, nơi những cuộc trò chuyện với chatbot vẫn đang diễn ra. Trong tương lai gần, AI sẽ được tích hợp vào nhiều thiết bị khác nhau, chẳng hạn như thiết bị đeo thông minh, nơi ở, nơi con người có thể đặt câu hỏi và ra lệnh bằng lời nói.

Tuy nhiên, sự tiện lợi này cũng có thể khiến con người giao phó sự đồng cảm cho AI.

"AI có thể thay thế con người trong những hành động tử tế, hỗ trợ cảm xúc, chăm sóc và gây quỹ từ thiện", Tracey Follows viết trong bài luận của mình. Bà cũng cảnh báo rằng về việc con người nảy sinh tình cảm với thứ công nghệ vô tri, làm dấy lên lo ngại về việc "các mối quan hệ chân thực, có sự tương tác qua lại có thể bị gạt sang một bên để nhường chỗ cho những kết nối kỹ thuật số dễ kiểm soát và dự đoán hơn".

Thực tế, con người đã bắt đầu hình thành mối quan hệ với chatbot AI, với những tác động trái chiều. Một số người tạo ra bản sao AI của người thân đã khuất để tìm kiếm sự an ủi, nhưng cũng có những trường hợp phụ huynh khởi kiện sau khi cho rằng con cái họ bị tổn thương bởi các mối quan hệ với chatbot.

Dù có nhiều rủi ro, các chuyên gia tin rằng con người vẫn có thể giảm thiểu những hậu quả tồi tệ nhất của AI thông qua quy định pháp lý, giáo dục kỹ năng số và ưu tiên các mối quan hệ con người.

Richard Reisman, thành viên cấp cao tại Foundation for American Innovation, cảnh báo rằng thập kỷ tới sẽ là bước ngoặt quyết định liệu AI sẽ "tăng cường nhân loại hay làm suy yếu nó".

"Hiện tại, chúng ta đang bị dẫn dắt đi sai hướng bởi sức mạnh thống trị của ‘tổ hợp công nghiệp công nghệ’, tuy nhiên chúng ta vẫn còn cơ hội để điều chỉnh lại", Reisman viết.